محافظهکاری (Conservatism) نوعی سوگیری شناختی است که ذهن اطلاعات و شواهد قدیمی را بر اطلاعاتی که تازه به دست آورده ترجیح میدهد.محافظهکاری به عنوان یک سوگیری شناختی ربطی به محافظهکاری در عالم سیاست ندارد. هر کسی در هر طیف سیاسی ممکن است در بند این خطای معرفتی گرفتار شود. در فرایند تصمیمگیری و قضاوت وقتی پای محافظهکاری در میان باشد، ذهن وزن بیشتری برای دادههایی که از پیش داشته قائل میشود و به شواهد جدید اهمیتی نمیدهد. مثلاً سالها طول کشید تا مردم بپذیرند زمین گرد است زیرا همچنان بر درک قبلی که زمین صاف است پافشاری میکردند.
تحقیقات دانشگاهی نشان میدهند که خریداران سهام در بازار بورس وقتی میبینند درآمد یک شرکت چندین سال متوالی روند صعودی داشته، به این باور میرسند که این روند ادامه خواهد یافت در نتیجه دچار خوشبینی بیش از اندازه میشوند. این خوشبینی، محافظهکاری را در آنان تقویت میکند. به همین منوال وقتی خبرهایی درباره روند نزولی سود همان شرکت دریافت میکنند، اطلاعات جدید را کماهمیت میشمارند و به سرمایهگذاریشان ادامه میدهند یا خیلی دیر واکنش نشان میدهند. محافظهکاری در سرمایهگذاری میتواند زیانبار باشد.
محافظهکاری میتواند روند پردازش اطلاعات را در ذهن خدشهدار کند. وقتی ذهن اطلاعات پیچیده فراوانی را دریافت میکند، فرد دچار دلهره و اضطراب میشود. آسانترین گزینه پیش روی ذهن برای رفع نگرانی چسبیدن به باورهای قبلی است و در نتیجه محافظهکاری رخ میدهد. برعکس اگر فرد تلاش کند به آرامی و از روی حوصله درباره اطلاعات دریافتی فکر کند و کمکم پیچیدگیشان را درک کند، روند پردازش اطلاعات و واکنش به آن از گزند محافظهکاری در امان خواهد ماند.اجازه دهید دو سناریوی فرضی را با هم بررسی کنیم.
سناریوی یک: کیارش سالهاست مشتری شرکت الف است. شرکت الف محصولات ورزشی تولید میکند. کیارش سالهاست از محصولات این شرکت راضی است. شرکت الف اعلام میکند که محصول جدید این شرکت پس از دو سال انتظار دو ماه دیگر به بازار عرضه میشود و در نتیجه پیشفروش محصول را آغاز میکند. کیارش به عنوان یک مشتری وفادار محصول را در ایام پیشفروش خریداری میکند. دو هفته میگذرد و شایعاتی به گوش میرسند مبنی بر اینکه محصول جدید هنوز آماده ورود به بازار نیست. کیارش این شایعات را جدی نمیگیرد. یک ماه بعد شرکت در اطلاعیهای بلند بالا اعلام میکند که برخی مشکلات فنی باعث شده تحویل محصول چند هفته عقب بیفتد. کیارش در این مرحله بدون خواندن جزییات اعلامیه و تحقیق درباره اطلاعات جدید، بر مبنای تجربه گذشته از خرید صرفنظر نمیکند با اینکه مبلغ بالایی پرداخت کرده است. در حقیقت محافظهکاری باعث میشود کیارش به اطلاعات جدید بیاعتنا باشد در صورتی که شاید تصمیم عاقلانهتر برای کیارش این است که مبلغ پرداختی را پس بگیرد و منتظر بماند تا محصول به بازار عرضه شود و آنگاه تصمیم بگیرد.
سناریوی دو: دنیا پس از چندین ماه کار و تلاش، تصمیم میگیرد خانوادهاش را در اولین تعطیلات به سفر ببرد. او پس از یک هفته تحقیق، یک بسته مسافرتی شامل پرواز و اقامت در یک هتل خوب در یک ساحل بینظیر را با قیمتی بسیار مناسب پیشخرید میکند. یک هفته مانده به سفر، پیشبینی سازمان هواشناسی حکایت از آن دارد که طوفانی شدید قرار است همان منطقه ساحلی را در همان ایامی که دنیا و خانوادهاش آنجا هستند درنوردد. او میداند که با توجه به این اطلاعات جدید باید سفر را لغو کند اما در عین حال دنیا دوست ندارد از سفر صرفنظر کند و در نتیجه صدایی در ذهنش میگوید “حالا ببینیم چه میشود” یا “حالا برویم اگر خیلی وضع خراب شد فکری میکنیم یا اصلا از هتل بیرون نمیرویم.” این ندای محافظهکاری در ذهن دنیاست زیرا سخت است تصمیم خیلی خوبی را که پیشتر گرفته شده به خاطر شرایط جدید لغو کرد.
محافظهکاری سبب میشود برخی تصمیمات خوب هیچگاه گرفته نشوند در نتیجه باید همیشه حواسمان به اثر محافظهکاری جمع باشد. نکته کلیدی در کاهش اثر محافظهکاری سازگاری با موقعیت جدید و اهمیت دادن به واقعیتهای ملموس است. بهینهسازی تصمیمگیری ممکن نیست مگر بدون تردید درباره تمام دادههای موجود فکر و سپس تصمیم نهایی را اتخاذ کنیم.
مولف : بهمن شهری (۱۳۹۷)،[ سوگیری های شناختی ]
